بارداری و سلامت دهان و دندان
در طی دوران بارداری،مادران به لحاظ شرایط خاص فیزیولوژیکی بیشتر از سایرین آسیب پذیر میباشند. تغییرات هورمونی،تغییر در رژیم غذایی ، سرکوب شدن سیستم ایمنی و ... همه میتوانند زنان باردار را مستعد بیماری های متعدد از جمله بیماری های دهان و دندان نمایند. سرکوب شدن سیستم ایمنی از جمله کاهش فعالیت سیستم ایمنی سلولی وسلولهای NK (natural killer) در پاسخ به جنین، باعث میشود عوامل باکتریایی به راحتی وارد جریان خون شده و در نتیجه شانس عفونت های داخل رحمی افزایش یابد.از طرفي مراقبت هاي بهداشتي كه در حالت عادي به سهولت انجام مي شود، در خانم هاي باردار ممكن است با مشكل مواجه شود. تغيير در شرايط فيزيولوژيك مادران، تغييرات هورموني و جسمي ضمن ايجاد خستگي و كسالت، مانع از رعايت بهداشت دهان و دندان در مادران باردار به طور مناسب مي شود. همچنین به علت نداشتن آگاهی کافی بسیاری از دندانپزشکان از ارائه خدمت به زنان باردار سر بازمیزنند. حتي مشاهده شده كه بسياري از مادران باردار اقدامات دندانپزشكي را براي خود و جنين مضر مي دانند. 45 درصد زنان در نتايج مطالعه اي معتقدند كه در دوران بارداري نبايد اقدامات دندانپزشكي انجام دهند.
بیماری های درمان نشده دهان و دندان برای زنان باردار و جنین عامل خطر محسوب میگردد. انتشار باکتری ها و یا محصولات آنها از دهان به خون میتواند به طور مستقیم و یا غیرمستقیم باعث بروز عوارض جانبی از جمله زایمان زودرس، تولد نوزاد كم وزن ، محدودیت رشد، پره اکلامپسی و مرگ و میر حین زایمان گردد.
پوسیدگی دندانی :
تهوع های دوران بارداری حفره دهان را اسیدیته میکند و در کنار تغییرات هورمونی و تغییر در رژیم غذایی فرد را مستعد بروز پوسیدگی های دندانی میکند.از این رو زنان باردار باید پس ا ز بروز تهوع حتما دهان خود را با آب بشویند.شستشو دهان با یک قاشق چای خوری نمک حل شده در یک فنجان آب هم در خنثی سازی اسیدیته محیط دهان بسیار کارآمد است. در موارد شدید گاهی نیاز به استفاده از داروهای خنثی کننده اسید نیز میباشد. توجه شود که مسواک زدن بلافاصله پس از تهوع به دلیل اسیدیته بودن محیط دهان آسیب بیشتری به دندان وارد میکند. بهتر است مادران رژیم غذایی قندی خود را محدود کرده و حداقل 2بار در روز با خمیر دندان فلوراید دار مسواک بزنند. برای مسواک زدن نیز باید از مسواک نرم استفاده شود.از دهان شویه های فلوراید نیز بیشتر استفاده بکنند. از طرفی، استفاده از کلرهگزدین و آدامس زایلیتول(4-3 مرتبه در روز و هر بار به مدت 5 دقیقه جویده شود تا اثرگذار باشد) در کاهش میزان بار باکتریایی دهان و کاهش انتقال آن به جنین موثر می باشد. پوسیدگی ها نیز حتما باید درمان شوند چرا که عدم درمان آنها میتواند منجر به آبسه،سلولیت و ... گشته و تهدید کننده حیات باشد. علاوه بر این باکتری های ایجاد کننده پوسیدگی دندان به راحتی از مادر و یا پرستار کودک به کودک انتقال می یابد(از طریق استفاده از قاشق بچه برای چشیدن غذای کودک، آلوده شدن دهان کودک با بزاق دیگران و غیره).مادر شایع ترین مخزن این باکتری هاست. این موضوع باعث کلنیزه شدن باکتری ها داخل دهان کودک و بروز پوسیدگی دندانی شدید در کودکان میگردد. احتمال بروز پوسیدگی در کودکانی که مادران آنها سطح بالایی از پویسدگی را دارا هستند، بالاست.
بیماری های لثه :
التهاب لثه(gingivitis) یک بیماری شایع دهان و دندان در زنان باردار محسوب میگردد که در 75-60% زنان بروز میکند. علت آن افزایش هورمون استروژن و پروژسترون در کنار تغییر در فلور میکروبی دهان و کاهش پاسخ های ایمنی است. میزان شیوع پریودنتیت نیز در حدود 30 % میباشد. مطالعات بسیاری اذعان داشته اند که بین بیماری لثه و عوارض پس از زایمان ارتباط نزدیکی وجود دارد به طوری که بیماری لثه میتواند باعث بروز زایمان زودرس، وزن کم نوزاد هنگام تولد، دیابت حاملگی، پره اکلامپسی،محدودیت رشد نوزادان در تناسب با سن بارداری و زایمان بچه مرده گردد. استفاده از مسواک و نخ دندان و در موارد شدید تر استفاده از دهان شویه کلرهگزدین می تواند این التهاب را کنترل نماید.گاها نیاز به تمیز کردن و جرم گیری دندان ها توسط دندانپزشک میباشد.تومور حاملگی :
در اثر افزایش پروژسترون در کنار تحریکات موضعی و پلاک باکتریایی پیوژنیک گرانولوما معروف به تومور حاملگی در بیش از 10% زنان بروز میکند.این ضایعه در 3ماهه اول بارداری بسیار شایع است و به سرعت رشد کرده و پس از زایمان فروکش میکند.اقدام درمانی نیاز نیست و باید به بیمار این اطمینان داده شود که این ضایعه مشکل ساز نیست. مگر ضایعه دچار خونریزی شده و یا با جویدن تداخل داشته باشد و یا پس از زایمان بهبود نیابد که در این شرایط نیاز به مداخله درمانی است.باید به بیمار گفته شود که اگر در طی دوران بارداری ضایعه جراحی شود، مجددا عود میکند و نیازمند جراحی مجدد پس از زایمان است.
لقی دندان :
حتی در نبود بیماری های پریودنشیوم، گاها دندان ها دچار لقی میشوند که علت آن افزایش هورمون استروژن و پروژسترون و تاثیر آن بر بافت پریودنشیوم است.دندانپزشک در این شرایط فقط به بیمار این اطمینان را می دهد که این یک اتفاق گذراست و موجب از دست رفتن دندان ها نمی گردد.تمام این عوارض در صورت رعایت بهداشت قابل پیشگیری اند.از اين رو لزوم انجام برنامه ريزي براي پيشگيري از بیماری های دهان و دندان در تمام گروه هاي جمعيتي و به خصوص گروه آسیب پذير مادران باردار اهميت بيشتري دارد.آکادمی پریودنتولوژی آمریکا توصیه میکند که برای همه زنان باردار یا همه زنانی که قصد باردار شدن دارند،باید معاینه پریودنتال انجام شده و در صورت لوزم درمان شوند. بهبود سلامت دهان و دندان مادر خطر پوسیدگی اوایل دوران کودکی در فرزندان را کاهش می دهد.
مراقبت های دندانی در طی دوران بارداری :
کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان و آکادمی اطفال آمریکا به زنان باردار توصیه میکنند که به مراقبت های معمول دندان از جمله مسواک زدن و نخ دندان کشیدن، تمیز کردن پیشگیرانه برنامه ریزی شده، و هر گونه کار دندانپزشکی ضروری در طی دوران بارداری ادامه بدهند. آکادمی آمریکایی پریودنتولوژی توصیه می کند که زنان خدمات پیشگیرانه و هر گونه مداخلات درمانی را در دوران بارداری دریافت کنند. با این حال، غربالگری و ارجاع برای مراقبت های دندان در دوران بارداری اغلب نادیده گرفته می شود. رادیوگرافی تشخیصی فقط در موارد حاد و ضروری و بعد از سه ماهه اول بارداری انجام پذیرد.حتما از محافظ و شیلد تیروئیدی نیز استفاده شود. رادیوگرافی های غیر ضروری به منظور غربالگری باید به بعد از زایمان موکول یابد. کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان نیز محدوده پزشکی در معرض قرار گرفتن اشعه ایکس برای مقاصد تشخیصی را کمتر از 5 راد میداند و این در حالیست که تخمین زده می شود رادیوگرافی تک دندان 0.0001 راد است. انجام اقدامات دندانپزشکی درطی دوران بارداری بهتر است در سه ماهه دوم صورت پذیرد. در سه ماهه سوم خطر فشار بر روی ورید اجوف تحتانی وجود دارد از این رو، مدت زمان ملاقات کوتاه باشد و بیمار برروی پهلو چپ قرار بگبرد و مدام موقعیت قرارگیری بر روی یونیت را تغییر دهد.تجویز دارو :
استفاده از داروهای بی حسی در دندانپزشکی منع تجویز ندارد و جزء دسته B در طبقه بندی داروهای دوران بارداری قرار میگیرد. لیدوکائین و پریلوکائین جزء دسته B و در ترکیب با اپی نفرین جزء دسته C خط اول آنتی بیوتیک پنی سیلین،آموکسی سیلین و سفالکسین است(جزء دسته B) و در صورت حساسیت کلیندامایسین و اریترومایسین مورد استفاده قرار میگیرد(جزء دسته B).در عفونت های شدید، نیاز به بستری شدن در بیمارستان و دریافت سفالوسپورین وریدی است(جزء دسته B). برای کنترل درد استامینوفن(جزء دسته B) ، ایبوبروفن و oxycodone (جزء دسته B در سه ماهه اول ودوم و جزء دسته D در سه ماهه سوم )مورد استفاده قرار می گیرد.